AVOKADOYU TANIYALIM
Avokado, son yılların popüler meyveleri arasında bulunuyor. Hem meyve hem sebze olarak tüketilebilen ender besinlerden biri olan avokado, sağlık için faydaları sebebiyle giderek yaygınlaşıyor. Peki, avokado nedir? Avokado nerede yetiştirilir? Avokado nasıl yenir?
Avokado Nedir?
Avokado, Güney Amerika ve Meksika kökenli son derece faydalı bir meyvedir. Bilimsel adı “Persea americana” olan ağaçta yetişir. Çiçekli bitki ailesinden “Lauraceace” ailesinin bir üyesidir. Avokado, armut şeklinde gövdeye ve timsah gibi yeşil ve inişli çıkışlı bir yüzeye sahip olduğu için “timsah armudu” olarak da adlandırılır. Hindistan'ın bazı bölgelerinde "tereyağı meyvesi" olarak bilinir.
Botanik olarak tek büyük bir tohum içeren büyük bir meyvedir. Armut, yumurta veya küre şeklinde olabilen, yeşil ve etli bir gövdeye sahiptir. Yeşilden siyaha kadar farklı renklerde avokado türü bulunuyor. Ağırlıkları 150 gram ila 1,4 kilogram arasında değişiyor. Meyvenin içindeki sarı veya yeşil etli bölgesi yenir; ancak kabuğu ve tohumu atılır.
Avokado, ticari potansiyeli yüksek bir meyvedir. Ticari olarak hasattan sonra olgunlaşırlar. Tropik ve Akdeniz iklimlerinde yetiştirilir.
Avokadonun Tarihi Serüveni
Avokado ağacının Orta ve Güney Amerika'da M.Ö. 5000’li yıllara kadar uzanan bir geçmişi olduğu tahmin ediliyor. İnka kenti Chan Chan’da M.S. 900’lü yıllardan kalma avokado şeklinde bir su kabı keşfedildi.
Anavatanı Meksika’nın Puebla eyaleti olan avokado, Güney Amerika’da yaygındır. 17, 18 ve 19. yüzyıllarda sırasıyla; Jamaika, İspanya, Endonezya, Brezilya, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Afrika, Avustralya ve İsrail’e yayıldı. Kaliforniya Avokado Birliği, ilk kez 1915 yılında “avokado” terimini kullandı. Avokado, bu tarihten sonra giderek dünyaya yayıldı. Günümüzde birçok ülkede gıda, sağlık ve kozmetik alanında kullanılıyor.
Avokado’nun Osmanlı Macerası
Tarihi kayıtlarda Osmanlı’da avokadonun ilk kez 1700’lü yıllarda Molla Kamil Efendi tarafından yetiştirildiği belirtiliyor. Avokado, o dönemde kısa süre içinde İstanbul seçkinlerinin sofralarında yer almış. 1688 yılında dünyaya gelen Molla Kamil Efendi, Roma ve Paris’te eğitim aldı. Eğitimi sırasında özellikle nebatiye ve ziraat ilimleri ile meşgul olan Kamil Efendi, İstanbul’a döndüğünde sarayda bostancıbaşının yanında çalışmaya başladı. 1720 yılında lalelerdeki hastalığı tespit ve tedavi etmesi üzerine büyük takdir kazandı ve devrin sultanı III. Ahmet tarafından takdir ve taltif edildi. Bunun üzerine “halaskaran-ı lalezar” lakabı aldı.
Molla Kamil Efendi, kendisine ödül olarak verilen Yalova’daki arazisinde Paris’te gördüğü avokado meyvesini yetiştirmeye çalışmıştır. Uzun uğraşılar sonucu Yalova ikliminde avokado yetiştirmeyi başaran Kamil Efendi, bu meyve hakkında bir risalede şu ifadeleri yazmıştır; “Avokad nam bu ağaca kim timsah armudu da derler, faidesi saymakla bitmez. Sayesi hoş, bakması ala, yemişi leziz ve şifadır. Meyvesi cennet taamı olup neyle yense yakışır, ağza ferahlık mideye küşayiş verir. Yağı sürülende cilde sedefi bir nur katar. Evrakı pişirilip içilse hasat-ül kilyenin (böbrek taşı) ilacudur…”
Kamil Efendi’nin yetiştirdiği meyve, Damat İbrahim Paşa tarafından beğenilir. Saray davetlerinde ikram edilmeye başlanan avokado, kısa zamanda İstanbul seçkinlerinin gözdesi olmuştur.
Avokadonun Osmanlı serüveni, 1730 Eylül ayında patlak veren Patrona Halil Ayaklanması sırasında son bulmuştur. İsyancılardan bazıları avokadonun “timsah ile ağacın ciması ile yetiştiği” dedikodusunu ve mekruh olduğunu yaymışlardır. Bu olay, Osmanlı’da avokado üretimini sona erdirmiştir. Avokadonun bu olaydan sonra tekrar topraklarımıza girişi yaklaşık 250 yıl sonra gerçekleşmiştir.
Avokado Yetiştiriciliği
Avokado, soğuğa duyarlı bir meyvedir. Bu sebeple dünya genelinde tropikal, subtropikal ve Akdeniz iklimlerinin hakim olduğu 5 kıtada yaklaşık 50 ülkede yetiştiriliyor. Günümüzde avokado üretiminin yüzde 80’i Meksika, Şili, Peru, Dominik Cumhuriyeti, Kenya ve Güney Afrika’da yapılıyor. Dünya avokado yetiştiriciliğinde başı Meksika çekiyor.
Türkiye’de Avokado Üretimi
Türkiye’de avokado yetiştiriciliği
1970’li yılların başında başladı. O dönemde Kaliforniya’dan getirilen avokado fideleri Antalya, Alanda, Muğla, Dalaman, Hatay ve İskenderun başta olmak üzere Ege ve Akdeniz sahil şeridine dikildi.
1989 ila 2004 yılları arasında 42 farklı avokado çeşidinin denendiği Türkiye’de 5 avokado çeşidi Akdeniz iklimine uyum sağladı. Türkiye’de yetiştirilen avokado türleri şunlardır; Zutano, Ettinger, Fuerte, Hass ve Bacon. Ayrıca, “Pinketon” ve “Wurtz” avokado çeşitleri de denenmektedir.
TÜİK 2018 verilerine göre, Türkiye’de avokado üretimi 2018 yılında 3 bin 164 tona ulaştı. Avokado üretiminin yaklaşık yüzde 80’i Antalya’da ve özellikle de Alanya ve Gazipaşa ilçelerinde yapılmaktadır. Mersin de en fazla avokado yetiştirilen ikinci kenttir. Alanya’da 10 binden fazla avokado ağacı bulunuyor. Alanya üreticileri, Türkiye avokado ihtiyacının yüzde 70’ini karşılıyor. Alanya’da ticari üretim yapan bin 500’den fazla avokado üreticisi bulunuyor.
Avokadonun Besin Değerleri
Avokado, yüksek besin değeri ile karakterize bir meyvedir. Lezzetli tadı ve zengin dokusu nedeniyle çeşitli yemeklerde ve salatalarda kullanılır. Sağlık bilincine sahip bireyler arasında popüler bir meyve olan avokado, faydalı özellikleri sebebiyle “süper gıda” olarak adlandırılıyor.
Avokado çok besleyicidir ve 20 farklı vitamin ve mineral de dahil olmak üzere çok çeşitli besinler içerir. 100 gram bir porsiyon avokadonu Günlük Değer (GD - DV) oranları şöyledir;
• K vitamini: %26
• Folat: %20
• C vitamini: %17
• Potasyum: %14
• B5 vitamini: %14
• B6 vitamini: %13
• B3 vitamini: %11
• B2 vitamini: %10
• E vitamini: %10
Ayrıca, az miktarda magnezyum, manganez, bakır, demir, çinko, fosfor ve A, B1 (tiamin), B2 (riboflavin) ve B3 (niasin) vitaminleri içerir. Ayrıca; karotenoidler, persenonlar ve D-Mannoheptulose bileşikler de barındırır.
Avokado, 160 kalori içeriyor. 2 gram protein ve 15 gram sağlıklı yağ içeren avokadoda 9 gram karbonhidrat vardır; ancak bunun 7 gramı liftir. Avokado, kolesterol veya sodyum içermez ve doymuş yağ bakımından da düşüktür. Avokado potasyum bakımından çok yüksek değerdedir. Tipik olarak yüksek potasyumlu gıda olan muzdaki potasyum oranı %10 iken aynı miktardaki avokadoda bu oran yüzde 14’tür.
Avokado Nasıl Yenir?
Tropikal bir meyve olan avokado hem meyve hem sebze olarak tüketilebilir. Peki, avokado nasıl yenir? Avokado, yaygın olarak salatalarda ve omlete karıştırılarak tüketilir. Salatalara eşsiz bir lezzet katar. Avokado ezmesi de yaygın bir tüketme seçeneğidir. Meze olarak yemeklerin arasında harika bir dip sos olabilir.
Avokado, çeşitli yemeklere kremsi bir doku katar. Sağlıklı yağlar için birçok sebzeli ve etli yemeklerde kullanılabilir. Avokado ile tostlar, sandviçler, burgerler, mayonez, dürümler ve ızgaralara nadide bir lezzet katar. Avokado, içeceklerde de kullanılabilir. Smoothielerin lezzetini kremsileştirir.
Avokado nasıl yenir sorusunun cevabı için Avokadobox tariflerine göz atın!
Avokado Hakkında Kısa Bilgiler
• Meksika, 2017 yılında dünya avokado arzının %34'ünü üretti.
• Avokadonun en lezzetlisi olgun ve hafif yumuşak olanlarıdır. Sert avokadolar bir süre bekletilirse olgunlaşarak yumuşar.
• Avokado buzdolabına saklanmaz. Kağıda sararak bekletilmesi önerilir.
• Avokadonun olgunlaşıp olgunlaşmadığını anlamak için hafifçe sıkın. Kabuk gerginliği cilt gibi hissedilirse olgunlaşmıştır. Kabuğu sertse olgunlaşmamıştır.
• Avokadoyu en fazla Amerika, Fransa, Hollanda, İngiltere, Almanya ve İspanya tüketiyor.
• Avokadoya Türkiye’de timsah armudu, fakirin tereyağı ve Amerikan armudu gibi isimler veriliyor.